Jerzy Walocha, Miłosz Rzadkosz

Tomaszów Mazowiecki – prowizorium

W lipcowym numerze „Filatelisty” z 2002 roku Jerzy Tokar naszkicował historię jednego z prowizorycznych wydań okresu odradzania się państwa polskiego – stosowanego w Tomaszowie Mazowieckim [1]. Pozwolimy sobie w tym miejscu przypomnieć główne tezy artykułu zmarłego śp. eksperta PZF, znakomitego znawcy historii poczty. Otóż niemiecki urząd pocztowy w Tomaszowie Mazowieckim został udostępniony publiczności w dniu 21 września 1915 roku. W czasie I wojny światowej urzędy pocztowe okupanta nie dysponowały służbami doręczeniowymi, co m.in. dało asumpt do wyprodukowania licznych wydań znaczków poczt miejskich, które miały sankcjonować istnienie samorządowych służb doręczeniowych. Gdzieniegdzie ta sztuka się udała, choć trudno nie zauważyć, że w większości wypadków inspirującymi byli filateliści/ czy też kupcy filatelistyczni. Rzadkie przypadki, gdzie nie było ingerencji filatelistów, są niejednokrotnie odkrywane dopiero teraz, po 90 – 100 latach.

Potrzeba stworzenia samorządowych służb doręczeniowych była bezsprzeczna – stąd też samorządy szybko się zorientowały, że takie wydania są niewątpliwym źródłem dochodu. Istniało także szereg stempli, które ze względu na specyfikę kolekcjonowania w tamtym okresie cieszyły się znacznie mniejszym zainteresowaniem. Jerzy Tokar słusznie zauważa, że większość przesyłek nie posiada żadnych oznaczeń przekazywania poczty z urzędów pocztowych okupanta do służ miejskich i gminnych. Znakomity badacz i znawca wydań samorządowych Stefan Petriuk w swojej monografii pokazał stempelek z Tomaszowa Mazowieckiego stwierdzający niemożność doręczenia przesyłki i zwrot do nadawcy. Jednocześnie w polskojęzycznej wersji tej książki, tłumaczonej i opatrzonej przypisami przez J. Tokara znajdziemy ilustrację kolejnego stempelka. Jest to datownik biurowego typu „11. Feb. 1918”.

Na il. 1 pokazujemy pocztówkę wysłaną 17.9.1918 roku z Obozu Wojsk Polskich w Ostrowiu gub. Łomża do Tomaszowa Mazowieckiego. Na awersie umieszczono okrągłą pieczęć : PIECZĘĆ POCZTOWA z napisem w otoku: SZKOŁA PODCHORĄŻYCH WOJSK POLSKICH – il. 2. Umieszczono tutaj także stempelek prowizoryczny w postaci datownika (używano go w okresie VII.1917-XI.1918) – w postaci skrótowej nazwy miesiąca w języku niemieckim w barwie fioletowej „ 20 Sep. 1918” o rozmiarach 30 x 5 mm. Stempelek ten wg. J. Tokara odbijano na przesyłkach w dniu nadejścia przesyłki do miejsca doręczenia celem poprawy kontroli i terminowości jej dostawy oraz uniknięcia posądzenia o przetrzymywanie.

Pocztówka została przesłana do rodziny, zmarłego niedawno wybitnego filatelisty, prof. Jerzego Gustawa Bartke [¹]. Na il. 4 znajduje się kolejna przesyłka – tym razem ze słabiej odbitym stempelkiem (14. Okt. 1918 – adresowana do Tomaszowa Rawskiego (dawna nazwa Tomaszowa Mazowieckiego).

W internecie napotkaliśmy interesujący artykuł autorstwa p. Andrzeja Powidzkiego, który w skrócie tutaj przytaczamy [3].

Na dalekich przedmieściach Ostrowa Mazowieckiego mieściła się w latach 1917-1918 oraz 1926-1939 Szkoła Podchorążych Piechoty Wojska Polskiego. Na terenie Garnizonu Komorowo zgromadzono jedną z największych galerii pomników historycznych zgromadzonych w jednym miejscu (vide amerykańska West Point).

W latach 1889-1892 na terenie Komorowa carski okupant zbudował kompleks koszar wojskowych, w których w latach 1892-1915 stacjonowały : 23. Nizowski Pułk Piechoty oraz 24. Symbirski Pułk Piechoty i 6. Brygada Artylerii Polowej. W okresie I wojny światowej koszary zajęli Niemcy, w okresie międzywojenny stacjonowało tam wojsko polskie – w tym wspomniana szkoła. W okresie II wojny światowej na terenie koszar stworzono szpital i obóz jeniecki – Stalag 333. Po wojnie rozpoczęto rozbiórkę obiektu po czym przekazano go wojsku. Wybudowano m.in. warsztaty samochodowe, kryty basen, a także Wojskowe Obserwatorium Astronomiczno-Grawimetryczne. W 2004 roku otwarto Satelitarne Centrum Operacji Regionalnej, a po jego upadku otwarto w 2015 roku Dom Pomocy Społecznej.

     W kwietniu 1917 roku Legiony Polskie, będące odrębną polską wojskową formacją w ramach armii austriackiej, przemianowane wcześniej na Polski Korpus Posiłkowy, zostały przekazane Niemcom z zamiarem włączenia do Polskiej Siły Zbrojnej. W lipcu 1917 roku większość pochodzących z żołnierzy z Królestwa Polskiego odmówiło złożenia przysięgi na wierność Niemiec, wskutek czego zostali internowani. Żołnierze którzy złożyli przysięgę, weszli w skład Polskiej Siły Zbrojnej (PSZ), zwanej też nieco złośliwie "Polnische Wehrmacht".

     W celu stworzenia korpusu oficerskiego dla tej formacji w sierpniu 1917 roku Niemcy utworzyli w koszarach wojskowych w Komorowie koło Ostrowi Mazowieckiej Szkołę Aspirantów Oficerskich szkolących kadry dla potrzeb PSZ (OffizierenAspirantenSchule). Po odzyskaniu niepodległości w listopadzie 1918 roku Szkołę Aspirantów Oficerskich, już przemianowaną na Szkołę Podchorążych, przeniesiono do kompleksu budynków przy Alejach Ujazdowskich w Warszawie (obecnie siedziba premiera).

Szkoła ta, zwana także Wojenną Szkołą Podchorążych Piechoty, miała za zadanie szkolenie młodzieży - posiadającej wykształcenie ogólne - na oficerów piechoty oraz umożliwiała uzyskanie podstawowego wykształcenia wojskowego kandydatom na oficerów innych broni.

Przez mury Szkoły Podchorążych przewinęło się szereg znanych postaci:

- generałowie: Marian Kukiel - pierwszy komendant szkoły, Stefan "Grot" Rowecki późniejszy - komendant główny Armii Krajowej, a także Kazimierz Fabrycy, Jan Jagmin-Sadowski czy Józef Kuropieska.

- pułkownicy: Marian Porwit - uczestnik walk o niepodległość Polski w I i II wojnie światowej, Jan Rzepecki - delegat Sił Zbrojnych na Kraj w 1945 roku, Karol Piłat - dowódca 5. batalionu 3. Dywizji Strzelców Karpackich w bitwie pod Monte Cassino.

- major Henryk Sucharski - bohaterski obrońca Westerplatte

- kapitanowie Władysław Raginis - obrońca Wizny w 1939 roku i Władysław Wysocki - odznaczony pośmiertnie tytułem Bohatera Związku Radzieckiego za Bitwę pod Lenino.

     Decyzją Nr 133/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 15 kwietnia 2014 roku Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych imienia generała Tadeusza Kościuszki we Wrocławiu przejmuje i z honorem kultywuje dziedzictwo tradycji Szkoły Podchorążych Piechoty w Komorowie koło Ostrowi Mazowieckiej (1917 - 1939).

Zamieszczamy krótki biogram profesora Jerzego Bartke – zaczerpnięty ze strony ZG PZF [4].

Jerzy Gustaw Bartke : ur. 7.05.1936, w Krakowie, zm. 21.03.2016 r. w Krakowie. Prof. dr hab. Fizyk, absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego. Do Polskiego Związku Filatelistów wstąpił w 1954 w Kole nr 1 im. St. Miksteina w Krakowie. Przez kilka kadencji przewodniczący Okręgowego Kolegium Sędziów, przewodniczący Komisji Naukowo-Badawczej Małopolskiego Okręgu PZF. Członek rzeczywisty Polskiej Akademii Filatelistyki i sekretarz Prezydium PAF. Sędzia konkursowy I klasy. Uczestniczył w pracach jury kilku wystaw krajowych. Wystawca eksponatu Galicja Austriacka i Wolne Miasto Kraków – okres przedznaczkowy, za który uzyskał złote medale (XIX OWF „Katowice 2003”, Wystawa Polsko-Słowacka 2005, Bilateralna WF Polska-Niemcy „Kargowa 2012”). Opracował stemple okręgowe poczty austriackiej na terenie Galicji oraz austriackich składnic pocztowych w Galicji. Współautor (z J. Adamczykiem) opracowania Katalog stempli przedznaczkowych Galicji i austriackiej poczty w Wolnym Mieście Krakowie, (2004, Dodatek 2006). Publikacja uzyskała złote medale w klasie literatury na wystawach zagranicznych („Mare Balticum’05” Aland, „Ukrfileksp” Lwów 2006) oraz Krajowej Wystawie Literatury Filatelistycznej, „Ruda Śląska 2009”. Autor licznych artykułów w „Filateliście”, „Przeglądzie Filatelistycznym”, „HBBF”, wydawnictwie AEP „Opus”, miesięczniku Uniwersytetu Jagiellońskiego „Alma Mater” oraz w miesięczniku Wydziału Fizyki UJ „Foton". Członek Europejskiej Akademii Filatelistyki (AEP) oraz ArGe Polen. Wiceprezes Klubu Filatelistycznego „Cracoviana”. Za działalność filatelistyczną wyróżniony Złotą Odznaką Honorową PZF (1995), złotą odznaką „Za Zasługi dla Polskiej Filatelistyki” (2008), dwukrotnie medalem „Za zasługi dla rozwoju publikacji filatelistycznych” (1999, 2004), odznakami 50-lecia i 60-lecia PZF, tytułem „Zasłużony dla Krakowskiego Okręgu PZF” (2002). Na XX Walnym Zjeździe PZF (Polkowice 2011) otrzymał tytuł Członka Honorowego PZF. Za pracę zawodową odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (2005).

Literatura:

[1] Jerzy Tokar. Poczta miejska w Tomaszowie Mazowieckim 1916-1918. Filatelista 7/2022, s. 355-356

[2] Stefan Petriuk. Poczty lokalne w okupowanej Polsce 1915-1918.

[3] Andrzej Powidzki. Internetowy Kurier Proszowski. http://www.24ikp.pl/serwis/ko/historia/20161001kuznia01/druk.php