Agata Matyschok-Nyckowska

Historia świątecznej kartki pocztowej

W obecnych czasach, powszechność elektronicznych środków komunikacji sprawia, że zwyczaj przesyłania sobie życzeń, na kartach pocztowych coraz bardziej odchodzi do lamusa. Prozumiewanie się przy pomocy sms-ów i komunikatorów internetowych zyskało na tyle społeczne przyzwolenie i akceptację, że stało się również najpowszechniejszą formą wyrażania uczuć i pamięci o bliskich. Czy jednak sms-a lub internetową wiadomość można postawić na półce lub przechować przez dziesięciolecia, aby po czasie przypominał nam o znanych nam osobach?

Krótka historia kartki pocztowej

Pierwsze próby wprowadzenia do obiegu nowej formy korespondencji jaką była kartka pocztowa podjął 30 listopada 1867 r. dr Heinrich von Stephan, genralny dyrektor poczty niemieckiej w Berlinie. Podczas obrad Niemieckiej Konferencji Poczt w Karlsruhe, zaproponował wprowadzenie do obiegu niewielkiego kartonika, listka pocztowego - Postblatt, bez koperty. Projekt został odrzucony, jako zbyt kontrowersyjny ze względu na otwartą formę korespondencji, która umożliwiała każdemu przeczytanie jej treści. Ponownie z taką propozycją wystąpił kilka lat później dr Emanuel Hermann, profesor ekonomii Akademii Wojskowej w Wiener-Neustadt. O ile dr Stephan, przekonując o słuszności swojej pomysłu, skupił się na aspekcie szybkości dostarczania nowej przesyłki i jej prostocie, prof. Hermann, znając poprzednie powody jej odrzucenia, skupił się na korzyściach ekonomicznych. W uzasadnieniu projektu, przytaczał kalkulacje finansowe oszczędności kopert i papieru i zaznaczał, że kartka będzie służyć jedynie do krótkiej hasłowej korespondencji. A jej otwartość i brak zachowania tajemnicy korespondencji, w żaden sposób nie wpłynie na zaufanie jakim są darzone usługi pocztowe i ich poufność. Trudno obecnie stwierdzić czy argumentacja dra Hermanna była bardziej skuteczna czy poczta Austro-Węgierska była bardziej otwarta niż władze niemieckie, ostatecznie projekt kartki pocztowej zgłoszony przez dra Hermanna został przyjęty.

Wprowadzona na terenie Autro-Węgier, odkryta karta pocztowa szybko rozprzestrzeniła się na cały świat. Od 1870 r. w Niemczech i Francji zostały wprowadzone formularze przypominające karty pocztowe, na które naklejano znaczek o opłacie niższej niż za znaczek na list. W 1870 r. karty pocztowe wprowadziła Wielka Brytania i Finlandia. W 1871 r. kartki pocztowe pojawiły się w Belgii, Holandii, Kanadzie, następnie Szwecji, Norwegii, Rosji, a w 1873 r. w Hiszpanii, Rumunii, Serbii, całych Niemczech oraz Stanach Zjednoczonych. Na ziemiach polskich karty pocztowe wprowadzano w momencie pojawienia się ich w państwach zaborczych, w zaborze austro-węgierskim w 1869 r. w zaborze rosyjskim 1872 r., a w zaborze pruskim w 1870 r.

Nazwy określające kratę pocztową, umieszczane w początkowych latach jej funkcjonowania na stronie urzędowej-rewersie były różne w zależności od języka. W języku niemieckim Correspondenz-Karte i Postkarte, francuskim Carte Postale, angielskim Post-card, odkrytka i karta korespondencyjna po polsku. W 1875 r. decyzją Powszechnego Związku Pocztowego (Universal Postal Union UPU), dopuszczono karty pocztowe do międzynarodowego obiegu i znormalizowano ich wymiary. Do 1904 r. istniało formalne ograniczenie zabraniające umieszczania tekstu na stronie przeznaczonej na adres. Na pocztówkach ilustrowanych pisano więc wiadomości na awersie. W 1905 r. decyzją Światowego Związku Pocztowego znormalizowano wygląd obu stron pocztówki, wprowadzając pionowy podział urzędowego rewersu z miejscem na adres, znaczek i korespondencję, pozostawiając awers na ilustrację¹.

Długo trwały ustalenia dotyczące ujednolicenia nazwenictwa nowego środka korespondencji. W 1900 r. z inicjatywy Leona Papieskiego, wybitnego adwokata i kolekcjonera sztuki, na łamach Kuriejera Warszawskiego, ogłoszono konkurs na polską nazwę karty korespondencyjnej. Jury, składające się z członków redakcji "Słownika Języka Polskiego", rozpatrywało pięć propozycji: "liścik", "listówka", "otwartka", "pisanka" i "pocztówka". Konkurs wygrała propozycją „pocztówka” nadesłana przez „Marię z R”, pod którym to pseudonimem krył się Henryk Sienkiewicz.

O wypuszczenie pierwszej ilustrowanej pocztówki toczy spór kilka państw. Można przyjąć, że pierwsza ilustrowana kartka pocztowa pojawiła się ok. 1870 r. Podobno na pomysł umieszczenia ilustracji na kartce pocztowej wpadł już w roku 1840, angielski pisarz Theodore Hook. Prostokątny kartonik ozdobił własnoręcznie wykonanym rysunkiem, nakleił znaczek i wysłał na swój własny adres. Inny Anglik, artysta William Maw Egley, w 1842 roku wysłał życzenia świąteczne swoim znajomym z namalowanymi przez siebie obrazkami. 16 lipca 1870 roku niemiecki księgarz August Schwarz, nadrukował w narożu strony adresowej „Karty Korespondencyjnej Poczty Północno-Niemieckiej” ilustrację przedstawiającą artylerzystę. Miało to ścisły związek z ogłoszeniem w tym dniu mobilizacji wojsk pruskich przeciwko Francji. Na budynku w w którym mieściła się księgarnia Schwarza, w Oldenburgu, umieszczono tablicę informująca, że właśnie tu zrealizowana została idea ilustrowanej karty pocztowej.

Jednym z bardziej oczekiwanych elementów tradycji obchodów Świąt Bożego Narodzenia i Nowego Roku jest otrzymywanie i wysyłanie pocztówek z życzeniami. Tradycja składania sobie życzeń pomyślności w tych okresach sięga czasów najdawniejszych i utrzymywana była w wielu kulturach i zakątkach świata. W chrześcijańskiej Europie zwyczaj obdarowywania się życzeniami i pozdrowieniami w formie pisanej, na trwałym materiale, związany był ze świętami religijnymi. W XV w. Niemczech tradycją było obdarowywanie się życzeniami w postaci obrazków dewocyjnych, drukowanych lub malowanymi na cienkich deseczkach. Znany jest egzemplarz z Norymbergii z 1480 r. z inskrypcją „Szczęśliwego Nowego Roku” w tle².

W Paryżu od XVII w. funkcjonowała tzw. „Mała Poczta”, którą przesyłano sobie bilety wizytowe, zaproszenia, pozdrowienia i życzenia. W Almanach de la Petite Poste de Paris z 1777 r. pojawia się informacja, że pocztą są przesyłane otwarte grawerowane kartki, często z gotowym tekstem

pozdrowień, wykonane przez grawera Demaisona. Niestety żadna nie dotrwała do czasów obecnych³.